Izveštaj o stanju ženskih prava i zastupljenosti žena na mestima odlučivanja u Rasinskom okrugu za period do 31.maja 2025.
– Udruženje žena Peščanik i Mreža Žena Rasinskog okruga –
Napomena: Ovaj izveštaj je ažurirana verzija Mape za 2024. i donosi uvid u dešavanja i stanje ženskih prava i ženski aktivizam u 2025. na području Rasinskog okruga i šire.
Udruženje žena Peščanik (UŽ Peščanik), 2000. je ženska nevladina organizacija koja se bavi osnaživanjem žena i zagovaranjem za unapređenje rodne ravnopravnosti. Aktivnosti organizacije su edukacija i informisanje, javne akcije, paneli, tribine, okrugli stolovi, medijske kampanje, istraživanja, psihosocijalna, informativna i pravno-konsultativna podrška ženama sa iskustvom porodično partnerskog nasilja.
UŽ Peščanik deluje na teritoriji Rasinskog okruga, kao i na nacionalnom i regionalnom nivou, individualno i kroz članstvo u mrežama: Žene protiv nasilja, Žene u crnom, Mreža žena Rasinskog okruga, Mreža žena Evrope protiv nasilja.
Kontakt: +38137 443 042
web site: www.udruzenjepescanik.org
e-mail: sandglass.ngo@gmail.com
SOS telefon za podršku ženama sa iskustvom rodno zasnovanog nasilja: 066 006 606
Radno vreme: ponedeljak – petak, 12 – 18 h i subota 11 – 15 h
Mreža žena Rasinskog okruga je neformalna koalicija ženskih grupa i individualnih aktivistkinja ženskih prava u Rasinskom okrugu, koja se bavi političkim, ekonomskim i osnaživanjem žena za izgradnju mira i borbu protiv nasilja, podsticanjem ženskog samo-organizovanja i zagovaranjem za promene javnih politika u korist rodne ravnopravnosti. Mreža je osnovana 2010.
Rasinski okrug
Broj stanovnika i stanovnica: 201.197
Broj naselja: 296, 6 gradskih i 291 seosko naselje
Administrativni centar: Kruševac
Opštine i gradovi: Aleksandrovac, Brus, Ćićevac, Trstenik, Varvarin i Grad Kruševac
Pozivni broj +381 (0)37
Mapa ženskih prava u Rasinskom okrugu
Mapa ženskih prava ili Mapa bezbednosti žena u Rasinskom okrugu nastala je u saradnji sa članicama Mreže žena Rasinskog okruga, u cilju praćenja stanja ženskih prava i položaja žena u lokalnim zajednicama na teritoriji okruga.
Prvo izdanje Mape pojavilo se 2018. Od tada, Mapu ažuriramo na godišnjem nivou.
Mapa sadrži određene indikatore (pokazatelje), koje treba razumeti kao preduslove za razvoj rodne ravnopravnosti.
Podatke za Mapu prikupljamo na osnovu zahteva po Zakonu o slobodnom pristupu informacijama od javnog značaja, u razgovoru prilikom susreta sa lokalnim zvaničnicima i zvaničnicama, uvidom u sadržaj internet prezentacija gradova i u kontaktima sa lokalnim ženskim grupama i aktivistkinjama ženskih prava.
Ženska prava i rodna ravnopravnost u 2024 i 2025. zaključno sa 31. julom 2025.
- protekla je, kada je reč o stanju ženskih prava, u znaku jačanja retrogradnih tendencija i politika. Na inicijativu Zaštitnika građana za preispitivanje određenih odredbi Zakona o rodnoj ravnopravnosti, 2021, Ustavni sud je krajem juna prošle godine supendovao Zakon i uprkos zahtevima ženskih grupa da se ta odluka poništi, to još uvek nije učinjeno. Novac namenjen nevladinim organizacijama koje se bore za unapređenje ljudskih prava i dalje odlazi u ruke sumnjivih „vladinih nevladinih“, koje se temom ljudskih prava ili ne bave ili su osnovane u „minut do 12“ (čitati: neposredno pre raspisivanja konkursa) i nemaju iskustva u radu. Novac prikupljen od odlaganja krivičnog gonjenja, na osnovu takozvanog oportniteta[1] uključujući i slučajeve nasilja prema ženama, ne ide ženskim grupama, odnosno specijalizovanim servisima za podršku ženama sa iskustvom nasilja nego najčešće, opet, pomenutim vladinim nevladinim. Na prste jedne ruke može se izbrojati broj specijalizovanih servisa koji za svoj rad dobijaju novčana sredstava iz državnog budžeta. Silovanje kao krivično delo još uvek nije uskladjeno sa Istanbulskom konvencijom, koju je Srbija ratifikovala 2013. Naša država je 2 puta stavljala veto na član 30[2] Istanbulske konvencije koji se odnosi na obeštećenje žrtava rodno zasnovanog nasilja. Pošto je taj rok sada istekao i više nema prava na veto, videćemo šta će država sada uraditi.
U 2024. dogodilo se 17 femicida, a u skoro dve trećine slučajeva nasilje je bilo prijavljivano institucijama.
Žene i dalje u Srbiji zarađuju manje nego muškarci, duže čekaju na posao i lakše bez njega ostaju. Poslednja istraživanja medijskog predstavljanja žena u 2020. (novo će biti 2025.), pokazuju da su žene i dalje podzastupljene u medijskim izveštajima, da se o njima najčešće piše kao o žrtvama nasilja a da stereotipna slika o ženi koja ima isključivo ulogu majke, domaćice i osobe koja treba lepo da izgleda preovladava.
Silovanje, menstrualno siromaštvo, akušersko nasilje i uslovi u porodilištima, uprkos pokretu „Nisam prijavila“ i hrabrim građankama koje su javno progovorile o iskustvima nasilja koje su doživele i dalje su tabu tema.
U 2025. Zakon o rodnoj ravnopravnosti ostaje pod suspenzijom.
Godina protiče u znaku velike društvene i političke krize izazvane padom nadstrešnice na železničkoj stanici u Novom Sadu 1. novembra 2025 i pogibijom 16 ljudi. Prvi su na ulice izašli studenti i do kraja januara 2025. gotovo svi fakulteti bili su u pobuni. Građani su podržali studente i pridružili im se. Isto su učinili i politički i aktivisti i aktivistkinje nevladinog sektora. Pobunjena javnost traži od države odgovornost za pogibiju 16 ljudi, nezavisnu istragu i nezavisno postupanje institucija i kažnjavanje onih koji su napadali studente na protestima automobilima, bejzbol palicama ili na druge načine. Vlast je odgovorila padom celokupne vlade i izborom novom premijera što nije ugušilo bunt. Naprotiv. Još više se rasplamsao da bi na ulicama Beograda 15. marta 2025. bilo više stotina ljudi koji su protestovali protiv režima. Režim je i tada i posle odgovorio represijom. 15. marta je prema brojnim svedočenjima građana, koji su tamo bili, upotrebljeno zvučno oružje u cilju rasterivanja pobunjenih iako država to i danas negira. Nakon toga počela su legitimisanja, batinjanja od strane policije, rasterivanje okupljenih demonstranta i demonstrantkinja, legitimisanje, hapšenje, pritvaranje, odvođenja u zatvor, optuživanja za terorizam i slično. Režim i njemu bliski i lojalni pojedinci su bez razlike napadali podjednako žene i muškarce, mlade i stare. Posebno su nas kao aktivistkinje brinuli napadi na žene, jer su one osim nasilju, bile izložene i seksizmu, pretnjama silovanjem. Svedočenje studentkinje Fakulteta Političkih nauka Nikoline Sinđelić o pretnjama silovanjem koje je dobila od komandanta Jedinice za obezbeđenje objekata od posebnog značaja Marka Krička izazvalo je veliku pažnju i zabrinutost javnosti.
Nevladine organizacije su zbog svega što se dešava još na početku godine odlučile da istupe iz vladinih tela i radnih grupa. Peščanik je uradio isto napuštajući članstvo u Savetu za rodnu ravnopravnost grada Kruševca. U kratkom dopisu kojim samo se obratile Savetu napisale smo da suspendujemo članstvo u Savetu do ispunjenja studentskih zahteva i prestanka hajke na nevladine organizacije. U julu nam se Savet obratio pisanim putem i obavestio nas da je naša predstavnica u Savetu zamenjena predstavnikom organizacije vojnih veterana. Jedini komentar koji imamo je da nismo primetile da su se pomenuta organizacija i njen predstavnik do sada istakli u zalaganjima za ženska prava i rodnu ravnopravnost.
Do kraja jula 2025. u Srbiji se dogodilo 12 femicida, za koje je ministar Policije skandaloznom izjavom,
citiramo: „Bilo bi dobro da se značajnija pažnja posveti upravo žrtvama nasilja, odnosno kako da se one ponašaju u određenoj situaciji, da ne dođe do ovako tragičnih posledica.“, odgovornost pokušao da prebaci na žrtve nasilja.
U prvoj polovini aprila, 2025. Plan za implementaciju UN Rezolucije 1325 – Žene, mir, bezbednost je iznenada osvanuo na sajtu Ministarstva odbrane u obliku jednog, po našem sudu, dokumenta sumnjivog kvaliteta, koji će važiti do 2027. Mada, i da je dokumenat dobar možda ne bi mnogo toga bilo drugačije.
Treći Nacionalni akcioni plan (NAP) Srbije za sprovođenje Rezolucije UN 1325 (https://www.mod.gov.rs/multimedia/dodaci/nap_2025_2027_1745589659.pdf) usvojen je 5 godina nakon isteka prethodnog planskog dokumenta (2017-2020). Inače, priprema sva 3 plana za sprovođenje Rezolucije 1325 u Srbiji bila je u nadležnosti Ministarstva odbrane. To ukazuje da država ne pušta lako bezbednost iz svojih ruku, odnosno institucija sile: policije, vojske, bezbednosnih agencija. O konceptu ljudske bezbednosti u čijem je fokusu političko, ekonomsko, socijalno i lično blagostanje pojedinca/ pojedinke, država ne zna mnogo. Ili ne želi da zna.
Opšti cilj Plana je poboljšanje bezbednosti žena u društvu kroz integrisanu primenu Rezolucije 1325 u Republici Srbiji, u 4 oblasti: Institucionalna tela i akteri u sprovođenju NAP-a, Prevencija, Učešće i Zaštita i oporavak. Razlika u odnosu na prethodni plan je što su zaštita i oporavak jedna oblast. U Planu se ne vidi koliko sredstava je predviđeno za sprovođenje mera i aktivnosti, već se navodi da će finansijska sredstva biti „predviđena za sve budžetske korisnike koji učestvuju u sprovođenju NAP-a, u skladu sa Zakonom o budžetu Republike Srbije za 2025. („Službeni glasnik Republike Srbije“, br. 92/23 i 79/24). U Planu se ne spominje anti-rodni pokret/i u smislu pretnji koje oni predstavljaju po bezbednost žena, ali i demokratiju i ljudska prava uopšte. Ženske grupe, odnosno organizacije civilnog društva (OCD) uopšte, pominju se kao partneri u sprovođenju aktivnosti u oblasti 4 – Zaštita i oporavak, posebno u vezi sa merom 4.3. – Unapređenje odgovora lokalne zajednice na bezbednost žena i devojčica u vanrednim situacijama. Uloga OCD prema Planu obuhvata aktivnosti na prepoznavanju potreba i prioriteta žena u vanrednim situacijama, na podizanju svesti o važnosti uključivanja OCD u prepoznavanju posebnih rizika po bezbednost žena i devojčica u vanrednim situacijama i učešće u radu lokalnih štabova za vanredne situacije. Delimično, OCD su planirane kao partnerke u aktivnostima u oblasti prevencije, edukacije žena i devojčica o pitanjima ranjivosti na internetu i obuka o bezbednosnim pitanjima. I to je sve.
Nedavno je država izašla sa predlogom za izmene Krivičnog zakonika i umesto uvođenja krivičnog dela silovanja i seksualnog nasilja predložila uvođenje krivičnog dela obljube bez pristanka što ukazuje da se ne razume čin silovanja njegovi uzroci i posledice: predlog nije u skladu sa Istanbuskom konvencijom. Ženske grupe su se protiv ovog predloga pobunile.
Tokom 2025. ženske grupe nastojale su da se međusobno povežu, razmenjuju informacije, da koordiniraju svoje akcije, organizuju zajedničke peticije i slanje dopisa državnim organima i druge zajedničke javne akcije (npr. podrška Angelini Sinđelić, obeležavanje 8. marta).
Ženska prava u Rasinskom okrugu – aktuelno stanje, sumarno
Rasinski upravni okrug[3] nalazi se na jugoistoku Srbije i u njemu je prema popisu iz 2022. živelo nešto više od 207.000 stanovnika i stanovnica. Okrug obuhvata 6 većih urbanih naselja. Centar okruga je Kruševac sa oko 60.000 stanovnika na užem gradskom i više od 100.000 stanovnika na širem gradskom području (računajući 101 seosko naselje). Drugih pet urbanih naselja u okrugu, Aleksandrovac, Brus, Trstenik, Varvarin i Ćićevac znatno su manji gledajući broj stanovnika i, za razliku od Kruševca, imaju status opštine. Na čelu 4 od pomenutih 6 lokalnih samouprava su osobe ženskog pola što je, može se reći, respektibilna činjenica dok se ne ostvari uvid u sastave opštinskih veća. Žene u svim opštinskim većima gradova u okrugu čine manjinu. Najzastupljenije su u veću opštine Trstenik – ima ih 3 od ukupno 7 članova ovog tela. U dve opštine, Ćićevac i Varvarin, svih 5 članova veća su muškarci.
U gradovima okruga su formirana tela za rodnu ravnopravnost ali je njihova aktivnost, uglavnom, zanemarljiva. Naprimer, Komisija za rodnu ravnopravnost u opštini Trstenik, iako konstituisana, godinama nije zasedala niti ima neku aktivnost. Izuzetak je Kruševac u kojem postoje 3 mehanizma za rodnu ravnopravnost – pri gradskoj vladi Savet za rodnu ravnopravnost (osnovan kao nezavisno telo), skupštinska komisija za rodnu ravnopravnost, a imenovana je i osoba za ovo pitanje. Nije međutim jasno ko se čime i kako bavi.
Akcioni plan za unapređenje rodne ravnopravnosti usvojile su 3 lokalne samouprave, Kruševac za period 2024 – 2027, Ćićevac (2023 – 2026) i Aleksandrovac (2021 – 2025). U Trsteniku kažu da je izrada LAPa u toku. Kruševac je tokom aktuelnog perioda jedini sačinio Strategiju za razvoj socijalne politike, koja je usvojena 2008. za period do 2012, potom je njeno važenje, uz određene dopune, produženo do 2020. O sudbini Strategije nakon 2020. nema informacija.
Nakon što je država donela Zakon o sprečavanju nasilja u porodici[4], formirane su grupe za koordinaciju i saradnju u sprečavanju nasilja u porodici u svim gradovima okruga. Grupe se sastaju propisanom dinamikom (2 puta mesečno), ali krug učesnika / ca na sastancima gotovo je uvek isti: Centar za socijalni rad, Policija i Javno Tužilaštvo, koje inicira i organizuje sastanke. Grupe ne saradjuju sa ženskim grupama niti ih pozivaju na sastanke. Prema podacima sa kraja 2024. za uslugu besplatne pravne pomoći, službi u Kruševcu se obratilo svega 12 žena žrtava nasilja u porodici. Broj korisnica SOS telefona Udruženja žena Peščanik u 2024. bio je 64, a broj žena kojima je bila potrebna pravna konsultacija bio je 18.
Na teritoriji okruga deluje desetak ženskih grupa. Osim Udruženja žena Peščanik, najduži staž i iskustvo imaju organizacije Romani cikna, koju su 2010. osnovale aktivistkinje romskih ženskih prava i Alternativi centar za devojke, koji se bavi pravima mladih žena.
Zastupljenost žena na mestima odlučivanja
| Grad | Funkcija predsednika | Zamenik/ca predsednika | Predsednik/ca skupštine | Zamenik/ca predsednika | Gradsko / Opštinsko veće | Sastav Skupštine | ||||||
| Ž | M | Ž | M | Ž | M | Ž | M | Ž | M | Ž | M | |
| Aleksandrovac | √ | √ | √ | √ | 1 | 4 | 22 (39%) | 36 (61%) | ||||
| Brus | √ | √ | √ | √ | 1 | 4 | 11 (38%) | 18 (62%) | ||||
| Varvarin | √ | √ | √ | √ | 0 | 7 | 24 (31,4) | 11 (68,6) | ||||
| Kruševac | √ | √ | √ | √ | 2 | 7 | 26 (37%)
|
44 (63%) | ||||
| Trstenik | √ | √ | √ | √ | 3 | 4 | 19 (38,7%) | 30 (61,3%) | ||||
| Ćićevac | √ | √ | √ | – | – | 0 | 5 | 9 (36%) | 16 (64%) | |||
| Ukupno | 4 | 2 | 2 | 4 | 1 | 5 | 0 | 5 | 7 (18,4%) | 31 (81.6%) | ||
Šta stvarno znači učešće žena u odlučivanju?
Svakako ne sama i puka zastupljenost žena na pozicijama moći, odnosno njihov broj u određenim predstavničkim i izabranim organima i telima. Broj je, može se reći, formalni aspekt ravnomernog učešća žena i muškaraca u donošenju odluka i kreiranju javnih politika. Svedokinje smo da često žene na pozicijama ne zastupaju ono što bi mnoge žene želele. Nije, takođe, isključeno da pojedini muškarci mogu zastupati interese žena. I šta su uopšte interesi žena? Žene nisu jedinstvena kategorija, prema tome teško da možemo govoriti i o jednom jedinstvenom interesu. Analiza ko, kako, koliko, koje interese i kojih žena u Rasinskom okrugu zastupa i kako se ti interesi definišu zahtevala bi više napora, vremena i i resursa nego što ih mi u ovom trenutku imamo i možemo da uložimo. Bilo bi korisno i zanimljivo upustiti se i u taj poduhvat tim pre jer takva analiza za Rasinski okrug ne postoji. Jednom. Za sada ostajemo kod pomenutog formalnog aspekta – broja i procenta žena na mestima odlučivanja, uz toplu preporuku za sve one koji žele više, da pročitaju publikaciju KO I KAKO PREDSTAVLJA ŽENE – Analiza programa relevantnih političkih partija u Srbiji autorke Aleksandre Mališić u izdanju Kulturnog centra BEFEM[5].
U Rasinskom okrugu je u prethodnom sazivu, posle izbora 2020. bilo 5 žena na poziciji gradonačelnika / predsednika opštine (tačnije 1 gradоnačelnica – Kruševac i 4 predsednice opštine – Trstenik, Brus, Varvarin i Ćićevac. Nakon lokalnih izbora u decembru 2023. na pomenutim pozicijama nalaze se 4 žene (opštine Aleksandrovac, Trstenik, Varvarin i Ćićevac).
U prethodnom sazivu, ukupan broj članova 5 opštinskih i jednog gradskog veća bio je 49, ne računajući 2 osobe po fukciji (predsednik / gradonačenik i zamenik predsednika opštine / zamenik gradonačelnika). Ukupan broj članica veća bio je 8 ili 16,32%. U novom sazivu, procenat žena u opštinskim većima u Rasinskom okrugu je, ukupno gledano, povećan i iznosi 18,4. Međutim, broj gradova u kojima u ovim telima nema nijedne žene sada je 2, a u prethodnom sazivu bio je jedan takav grad.
Nijedan grad u RO nema pravilnik kojim se reguliše rodni balans u obavljanju poslova lokalne uprave, naprimer, ako je na određenoj poziciji muškarac da zamenica na toj poziciji bude žena i obrnuto. Međutim, u slučaju funkcije predsednika opštine ovo pravilo se u praksi poštuje.
Zastupljenost žena na mestima odlučivanja u gradovima Rasinskog okruga prema podacima sa zvaničnih internet prezentacija
Napominjemo da su tabele i podaci izneti u njima tačno onoliko koliko su tačno navedeni da internet prezentacijama lokalnih uprava. Napominjemo, takođe, da smo nazive odborničkih grupa navele doslovo onako kako oni glase na internet prezentacijama. Skraćenice smo koristile zbog ekonomičnosti prostora u tabelama.
Odborničke grupe (OG) u Skupštini Grada Kruševca
AV – KNDS Aleksandar Vučić – Srbija ne sme da stane
SPN Srbija protiv nasilja – dr Bata Andrić
SSP – PSG – SS (Koalicija Život je u pitanju, Stranka slobode i pravde, Pokret slobodnih građana, Sindikat Sloga)
SPS Socijalistička partija Srbije
AV – KS Aleksandar Vućić – Kruševac sutra
Srce i Nada (Koalicija Srce, Nada, POKS i Dveri)
| Gradonačelnik | Zamenik/ca | Opštinsko veće | Predsednik/ca SO | Zamenik / ca | Sastav Skupštine | Komentar |
| Muškarac | Žena | 2 žene od 9 članova
(22,22%) |
Žena | Muškarac | – Ukupno – 70
– 44 muškaraca (63%), 26 žena (37%)
AV- KNDS: 22 muškarca : 16 žena; SPN 7 : 3; SPS-JS 3 : 2; AV-KS 4 : 1, SSP– PSG-SS 4:2, Srce i Nada 4 : 2 |
– U prethodnom sazivu, žena je bila gradonačelnica, a muškarac zamenik. Obrnuto je bilo u slučaju gradske skupštine.
– Opštinsko veće, 22,22% žena; bilo je 30% u prošlom sazivu.
40% žena u SG: AV – KNDS 42% i SPS – JS 40%. Najmanji procenat žena ima AV – KS, 25. |
Varvarin
SNS – Srpska napredna stranka
SSZ – Srpska Stranka Zavetnici
(u suštini AC VNDS i Zavetnici čine jednu odborničku grupu)
SPS – JS Socijalistička partija Srbije, Jedinstvena Srbija
NS Narodna stranka za naše ljude – dr. Godana Čabrić
MDNO Prof. Zoran Milenković – Može drugačije za našu opštinu (odbornici ove grupe nastupaju samostalno)
| Predsednik/ca opštine | Zamenik/ca | Opštinsko veće | Predsednik/ ca SO | Zamenik / ca | Sastav Skupštine | Još neki važan podatak u odnosu na prethodni period |
| Žena | Muškarac | 0 žena, 7 muškaraca | – Ukupno 35
– 24 muškarca (68,5%), 11 žena (31,5%)
SNS 13 muškaraca : 7 žena; SPS-JS 4 : 1 žena; NS 3 : 2; MDNO 2 : 1; SSZ 2 muškarca |
|||
Ćićevac
AV – ĆNDS Aleksandar Vučić – Ćićevac ne sme da stane
SPN Srbija protiv nasilja
SPS Socijalistika partija Srbije
| Predsednik/ca opštine | Zamenik/ca | Opštinsko veće | Predsednik/ca SO | Zamenik / ca | Sastav Skupštine | Još neki važan podatak u odnosu na prethodni period |
| Žena | Muškarac | 5 muškaraca : 0 žena | Muškarac | – | – Ukupno – 25
– 16 muškaraca (64%) : 9 žena (36%) – AV – ĆNDS 10 muškaraca : 6 žena; SPN 5:3; SPS 1:0 |
AV – ĆNDS i SPN imaju po 37,5% žena u skupštini opštine. |
Trstenik
AV – TNDS Aleksandar Vučić – Trstenik ne sme da stane
ID – PS Ivica Dačić – Premijer Srbije
SPN Srbija protiv nasilja
Zavetnici
NT Dr. Miloš Jovanović – Nada za Trstenik – Srpska koalicija Nada – Nacionalno demokratska alternativa – Nova Demokratija stranka Srbije – Pokret obnove Kraljevine Srbije – Vojislav Mihajlović
| Predsednik/ca opštine | Zamenik/ca | Opštinsko veće | Predsednik/ca SO | Zamenik / ca | Sastav Skupštine | Još neki važan podatak u odnosu na prethodni period |
| Žena | Muškarac | 3 žene od 7 članova (43%) | Muškarac | Muškarac | – Ukupno 49
– 30 muš. (61,3%) : 19 žena (38,7%)
– AV – TNDS 16 muškaraca : 12 žena; ID – PS 1 : 2; SPN 9 : 3; Zavetnici 1 : 1, Dveri 1 muškarac; NT 2 : 1
|
Najviše žena u skupštinskim klupama je iz redova Zavetnika, 50%. Ako ovu grupacijeu ostavimo po strani zbog malog broja odbornika, najveći procenat žena u skupštini ima AV – TNDS 42,85. SPN ima znatno manje, 33,3%, koliko ima i ID – PS.
|
Brus
AV – BNDS Aleksandar Vučić – Brus ne sme da stane
ID – PS Ivica Dačić – Premijer Srbije
BB Brus Brusjanima
SPN Srbija protiv nasilja – Marinika Tepić
SDB Koalicija Srpski državotvorni blok za Brus – Srpska stranka Zavetnici – Nada za Brus – Pokret obnove Kraljevine Srbije – Nova Demokratska stranka Srbije
| Predsednik/ca opštine | Zamenik/ca | Opštinsko veće | Predsednik/ ca SO | Zamenik / ca | Sastav Skupštine | Još neki važan podatak u odnosu na prethodni period |
| Muškarac | Žena
|
1 žena od 5 članova (20%)
|
Muškarac | Muškarac
|
– Ukupno 29
– 18 muškaraca (62%) : 11 žena (38%)
AV – BNDS 10 muškaraca : 8 žena; ID – PS 1 : 1; BB 5:2; SDBB 1:0, SPN 1:0 |
Kada je reč o zastupljenosti žena, pohvale moraju ići SPS koji ima jednog odbornika i jednu odbornicu, kao i AV – BNDS sa 44,5% žena |
Aleksandrovac
AV – ANDS Aleksandar Vučić – Brus ne sme da stane
ID – PS Ivica Dačić – Premijer Srbije
GG PŽ Grupa građana Pokret za Župu
GG BŽ Grupa građana Buđenje Župe
SPN Srbija protiv nasilja – Miroslav Miki Aleksić
| Predsednik/ca opštine | Zamenik/ca | Opštinsko veće | Predsednik/ ca SO | Zamenik / ca | Sastav Skupštine | Još neki važan podatak u odnosu na prethodni period |
| Žena | Muškarac | 1 žena od 5 članova (20%) | muškarac | muškarac | – Ukupno 59
– 36 muškaraca (61%) i 23 žene (39%);
AV-ANDS 14 muškaraca : 8 žena; ID – PS 3:5; PŽ 7:4; BŽ 7:4; SPN 4:3 |
Odbornička grupa ID – PS ima 62,5% žena u skupštinskim klupama, sledi SPN sa 42,5% žena, zatim ostale odbornike grupe sa 33%. |
Kao što se može videti prema podacima prikazanim u tabelama, u svim opštinama okruga najviše odborničkih mesta zauzima Srpska napredna stranka, koja je i formirala vlast. U opštini Aleksandrovac relativno dobar rezultat na izborima u decembru 2023. zabeležile su i grupe građana, Pokret za Župu i Budjenje Župe, koje imaju po 11 odbornika.
Najveći procenat žena u jednoj odborničkoj grupi delegirala je grupa Ivica Dačić – Premijer Srbije (SPS) u SO Aleksandrovac – 62,5%; odborničku grupu čini 5 žena i 3 muškarca. To je, inače, jedina odbornička grupa koja ima više žena nego muškaraca u jednoj skupštini u Rasinskom okrugu. Značajan procenat žena u svojim redovima ima i odbornička grupa Aleksandar Vučić – Brus ne sme da stane (SNS) – 44,85% žena. Ova stranka ima i 42,85% žena u SO Trstenik, 42% u Skupštini grada Kruševca i 40% žena u opštinskoj skupštini u Varvarinu. Vredna pomena je i odbornička grupa Srbija protiv nasilja – Miroslav Aleksić u Aleksandrovcu sa 42,5% žena u skupštini opštine.
Strateški i razvojni dokumenti i rodna ravnopravnost
Sve opštine i grad Kruševac potpisale su Evropsku povelju o rodnoj ravnopravnosti na lokalnom nivou[6]. Varvarin je to učinio prvi, 2013. Slede Kruševac, 2014, Trstenik i Aleksandrovac, 2015 – 2016, Brus 2017. i na kraju, Ćiževac 2021. Nema informacija da je ikada ijedna lokalna uprava uradila evaluaciju njene primene. Potipisivanjem Povelje, lokalne uprave su se obavezale da u roku od 2 godine naprave lokalne akcione planove, što je obaveza koja proističe iz Povelje, a koju lokalne uprave u Rasinskom okrugu nisu ispoštovale / primenile.
Lokalni akcioni plan za rodnu ravnopravnost
Osim Kruševca, gradovi u Rasinskom okrugu su do sada imali samo po jedan lokalni planski dokumenat za rodnu ravnopravnost. Varvarin takav dokument nije imao nikada, iako je prvi u okrugu potpisao Evropsku povelju za rodnu ravnopavnost. Plan Grada Kruševca za rodnu ravnopravnost dostupan je javnosti na zvaničnoj internet prezentaciji Grada na strani https://krusevac.ls.gov.rs/wp-content/uploads/2024/07/LAP-za-rodnu-ravnopravnost.pdf
Probale smo da na zvaničnim internet sajtovima pronadjemo i lokalne planove drugih gradova tamo gde su doneti. Na sledećem linku je Plan opštine Aeksandrovac https://www.aleksandrovac.rs/wp-content/uploads/lap-rodna-ravnopravnost.pdf
Na zvaničnom sajtu opštine Ćićevac pronašle smo samo dokumenat pod nazivom Plan upravljanja rizicima od povrede principa rodne ravnopravnosti za 2023. Na internet prezetaciji opštine Brus, plan za rodnu ravnopravnost nije dostupan.
| Grad | Važenje plana |
| Kruševac | 2024 – 2027. Prethodni je važio do 2022. |
| Ćićevac | 2023 – 2026. Ovo je prvi ikada napravljen LAP za rodnu ravnopravnst u Ćićevcu. |
| Brus | 2017 – 2020. Bio je ovo prvi Lap za rodnu ravnopravnost u Brusu. Nije napravljen novi. |
| Trstenik | U toku izrada LAPa. Pre ove „izrade“ bio je sačinjen samo jedan LAP za rodnu ravnopravnost. |
| Varvarin | Nema plan. Prem našim saznanjima Varvarin nikada nije imao plan za rdnu ravnopravnost |
| Aleksandrovac | 2021 – 2025. Ovo je prvi LAP za rodnu ravnopravnost u Aleksandrovcu. |
Među lokalnim razvojnim strategijama i planovima u gradovima Rasinskog okruga nema posebnih dokumenata o sprečavanju i zaštiti žena od rodno zasnovanog nasilja niti o bezbednosti žena. Ova pitanja delimično su obuhvaćena akcionim planovima za unapređenje rodne ravnopravnosti.
Tela i mehanizmi za rodnu ravnopravnost
| Grad / Opština | Naziv i vrsta tela i mehanizma | Ukupan broj tela i mehanizama |
| Кruševac | – Savet za rodnu ravnopravnost, osnovan 2020.
– Komisija za rodnu ravnopravnost – radno telo Skupštine opštine – Lice za rodnu ravnopravnost |
3 |
| Ćićevac | – Savet za rodnu ravnopravnost Савет за родну равноравност
– Komisija za rodnu ravnopravnost – radno telo Skupštine opštine |
2 |
| Brus | – Odbor Skuštine opštine za rodnu ravnopravnost i socijalnu inkluziju | 1 |
| Trstenik | – Savet za rodnu ravnopravnost, osnovan 2022.
– Komisija za rodnu ravnopravnost – radno telo Skupštine opštine |
2 |
| Varvarin | – Komisija za rodnu ravnopravnost – radno telo Skupštine opštine | 1 |
| Аleksandrovac | Nemamo informaciju. | 7 |
Napomena: Nismo se bavile time koliko su tela i mehanizmi aktivni; iskustva sa terena, kao i uvid u medijske izveštaje i sajtove lokalnih uprava kažu da uglavnom nisu. Lokalne uprave ne izdvajaju sredstva iz budžeta za njihov rad, jedino što članice i članovi tela dobijaju nadoknadu za učešće na sednicama. Prema podacima koje smo dobile od Grada Kruševca, ukupan iznos uplaćen svim članovima i članicama Saveta zajedno, od kada je imenovan novi saziv, oktobar 2024, za učešće na sednicama bio je 74.983 RSD: Članovima i članicama Komisije za rodnu ravnopravnost u Varvarinu se po sastanku isplaćuje 994,65 RSD.
Druga tela i mehanizmi od značaja za rodnu ravnopravnost
Savet za bezbednost – Prema navodima lokalnih uprava, Savet za bezbednost osnovan je jedino u Brusu. Čini ga 6 muškaraca i 1 žena. Još jedna osoba ženskog pola obavlja funkciju tehničkog sekretara. Na osnovu uvida u Službeni list Grada Kruševca, vidimo da je 2016. osnovan Savet za bezbednost, ali nakon toga nema javno dostupne informacije šta se dešavalo sa ovim telom. Odgovor od LU Kruševac koji smo dobili u novembru 2024. je da Savet ne postoji.
Druga pitanja od važnosti za ženska prava, položaj žena i rodnu ravnopravnost
Lokalne zajednice u Rasinskom okrugu nemaju specijalizovane programe podsticaja zapošljavanja žena s obzirom da su one brojnije među nezaposlenim osobama. Gradovi u svojim lokalnim planovima zapošljavanja predviđaju veći broj bodova za žene prilikom bodovanja zainteresovanih za programe samozapošljavanja.
Lokalnim zvaničnicima i zvaničnicama smo uputile i zahteve za odgovore na sledeća pitanja:
- Da li je u prethodnih godinu dana u okviru opštinske / gradske uprave bilo prijava za (polno) uznemiravanje, (ne) posrednu diskriminaciju ili sudskih sporova iz ove oblasti?
- Da li je i koliko informativnih kampanja o ulozi i funkcionisanju tela i mehanizama za rodnu ravnopravnost i o važnosti učešća građanki i građana u procesima donošenja i sprovođenja javnih politika sprovedeno, odnosno realizovano tokom 2024?
Na oba navedena pitanja, odgovor lokalnih samouprava u Rasinskom okrugu bio je negativan.
UŽ Peščanik uputilo je lokalnim zvaničnicima i zvaničnicama u Rasinskom okrugu pitanje o broju javnih kampanja za promovisanje rodne ravnopravnosti i obeležavanju važnih datuma iz istorije ženskog pokreta na zvaničnom nivou u 2024. U odgovoru, Grad Kruševac navodi da je organizovao javnu tribinu o zaštiti zdravlja, izložbu o ženama sa dvora Kneza Lazara (tokom Vidovdanskih svečanosti u junu), prijem povodom 8. marta za direktorke institucija, ustanova i preduzeća i zaposlene žene u gradskoj upravi, kao i da su predstavnice lokalne uprave i Saveta za rodnu ravnopravnsot u više navrata govorile o temi za različite medijske kuce, npr: B92, TV Kruševac, Radio Rubin. Druge lokalne samouprave nisu realizovale ovakve kampanje.
Na pitanje da li su, i koliko, tokom 2024. zvaničnici i zvaničnice pohadjali bilo koju obuku o rodnoj ravnopravnosti i rodno zasnovanoj diskriminaciji (razvrstano po polu, institucijama i nivoima organizacije na kojima su obrazovani) LU Kruševac navodi da je broj osoba koje su takvu vrstu obuke pohađale bio 8 i sve su ženskog pola. Opština Ćićevac je dostavila informaciju da su 4 osobe pohađale obuku o rodnoj ravnopravnosti: 2 članice Saveta za rodnu ravnopravnost i 2 zaposlene u opštinskoj upravi.
Naredno pitanje bilo je da li je tokom 2024. objavljeno i koliko rodno statističkih izveštaja / publikacija na nivou opštine / grada.
Odgovori: Kruševac navodi 4 izveštaja, Trstenik nas je uputio na Plan upravljanja rizicima od povrede principa rodne ravnopravnosti u opštinskoj upravi Trstenik za 2023 i 2024, kao i Plan za unapređenje rodne ravnopravnosti u opštinskoj upravi Trstenik
https://www.trstenik.rs/index.php/component/content/article/2484 . Plan upravljanja rizicima … ima i opština Ćićevac.
Odnos lokalnih uprava prema ženskim grupama – Nijedna lokalna uprava u Rasinskom okrugu ne podržava aktivnosti i rad ženskih grupa ni u novčanom niti u logističkom smislu, osim kada, retko, dodeli određena, uglavnom minimalna sredstva, po objavljenim konkursima. Donekle pozitivan je primer opštine Ćićevac koja je opredelila prostor gradske mesne zajednice za rad udruženja i gradjana tako da NVO mogu koristiti taj prostor za organizovanje pojedinačnih aktivnosti.
Besplatna pravna pomoć – Tokom 2024. godine broj zahteva za besplatnu pravnu pomoć koji je uručen Gradskoj službi Besplatne ravne pomoći u Kruševcu bio je oko 700. Službi se obratilo samo 12 žena radi pravne pomoći u slučaju rodno zasnovanog nasilja. Nijedoj ženi nije obezbeđena advokatska podrška ili zastupanje. Ta vrsta pomoći nije obezbedjena ni drugim tražiocima i tražiteljkama besplatne pravne pomoći jer Grad Kruševac nije planirao i izdvojio sredstva iz budžeta za plaćanje ove vrste podrške. Grad Kruševac nije obezbedio srestva iz budžeta za sprovodjenje zakona, koji je donela država?!
Rasinski okrug
Broj opština u kojima su žene predsednice – 4
Struktura Opštinskih veća, ukupno – 19 žena, 31 muškarac
Broj gradova u kojima su žene predsednice skupštine – 1
Broj planova za borbu protiv rodno zasnovanog nasilja – 0
Broj žena koje su se u 2024. obratile Gradskoj službi besplatne pravne pomoći – 12
Broj žena koje su se obratile SOS telefonu UŽ Peščanik – 68
Broj planova za unapređenje bezbednosti građana i građanki – 0
Broj gradova u kojima su organizovane javne aktivnosti u vezi sa rodnom ravnopravnošću – 1 (Kruševac)
Broj zvaničnika / ca koji su tokom 2024 pohadjali / e obuku o rodnoj ravnoprafvnosti – 12 (8 iz Kruševca i 4 u Ćićevcu).
Broj imenovanih osoba za saradnju sa nevladinim sektorom – 2, u Trsteniku i Varvarinu.
Odnos loklanih uprava prema ženskim grupama – Uglavnom nije vredno pomena
Da sam ja grad, šta bih uradila?
Proterala bih pradrasude.
Istraživala bih, upoređivala i analizirala položaj žena i muškaraca.
Brinula bih o višestruko diskriminisanim ženama i donosila mere da im život bude lakši i lepši.
Uredila bih pitanje jednake zastupljenosti žena i muškaraca na mestima odlučivanja.
Uslov za rad u lokalnoj upravi bila bi informisanost i osetljivost za rodnu ravnopravnost.
Osnovala bih Savet za bezbednost i obezbedila ravnomernu zastupljenost žena i muškaraca u Savetu.
Reafirmisala bih ulogu tela za rodnu ravnopravnost i obezbedila uslove i sredstva iz budžeta za njihov rad.
Pričala bih i pričala prilikom javnih nastupa i gostovanja u medijima. Rodne ravnopravnosi nikad dosta.
Organizivala bih maraton panela, tribina, javnih diskusija.
Uključila bih predstavnice ženskih grupa koje se bave pitanjima nasilja u porodici u rad grupa za koordinaciju i saradnju.
Informisala bih javnost o rasprostranjenosti nasilja i aktivnostima na zaštiti žena koje su preživele nasilje.
Javno bih osudila nasilje, uvek i svuda.
Izdvojila bih novac iz budžeta za nesmetan rad postojećih servisa podrške preživelima.
Držala bih otvorena vrata za ženske grupe.
Slušala bih i učila.
Izradila bih bazu podataka nevladinih organizacija.
Obezbedila bih prostor za rad ženskih NVO.
Promovisala bih ulogu ženskih grupa u zaštiti ljudskih prava.
Autorke izveštaja:
Jelena Marković i Snežana Jakovljević
U Kruševcu, jula 2025.
[1] Odlaganje krivičnog gonjenja, Član 283 – Javni tužilac može odložiti krivično gonjenje za krivična dela za koja je predviđena novčana kazna ili kazna zatvora do pet godina, pod određenim uslovima (pogledati do kraja član 283). Sredstva iz stava 1. tačka 2) ovog člana dodeljuju se humanitarnim organizacijama, fondovima, javnim ustanovama ili drugim pravnim ili fizičkim licima, po sprovedenom javnom konkursu, koji raspisuje ministarstvo nadležno sa poslove pravosuđa.
Izuzetno od st. 4. i 5. ovog člana komisija može, na zahtev fizičkog lica, bez sprovođenja javnog konkursa, predložiti da se sredstva iz stava 1. tačka 2) ovog člana dodele radi lečenja deteta u inostranstvu, ako sredstva za lečenje nisu obezbeđena u Republičkom fondu za zdravstveno osiguranje. Odluku o raspodeli sredstava iz stava 1. tačka 2) ovog člana donosi Vlada.
[2] Član 30 – 1. Članice će preduzeti neophodne zakonodavne, odnosno druge mere kako bi omogućile žrtvama pravo na nadoknadu od učinilaca za svako krivično delo iz ove konvencije. 2. Odgovarajuća državna naknada biće dodeljena onima koji su zadobili ozbiljne telesne povrede, odnosno onima kojima je narušeno zdravlje, ukoliko šteta nije pokrivena iz drugih izvora… To neće sprečiti članice da zahtevaju povraćaj naknade od učinioca, dokle god se vodi računa o bezbenosti žrtve. 3. Mere preduzete u skladu sa stavom 2 obezbediće dodelu naknade u razumenom vremenskom roku.
[3] http://rasinski.okrug.gov.rs/ http://rasinski.okrug.gov.rs/1-o-upravnom-okrugu/
[4] 2016, dok se početak primene računa od 1. juna 2017.
[5] https://www.befem.org/wp-content/uploads/2024/10/Ko-i-kako-predstavlja-zene-final.pdf
[6] http://euintegracije.skgo.org/upload/Document/Doc/2014_01/Brosura_POVELJA_200x200_Final_2012_WEB_1str.pdf
Izveštaji
